आन्दरबुङ: मोक्तन म्हेमे छ्याबा ग्ला

-ईन्द्र तामाङ
लामोसाँगु-जिरी सडकअखण्डल २१ किलोग्याम ल्होह्वाना छ्यो-आछ्यो किलोमिटर ङ्हा कच्ची मोटारला ग्यालम ब्रातासी दोमुला आन्दरबुङ नाम्सारी। प्रकृतिला जेसुन आसेम स्रोत साधनसे ल्पिङ्बा आन्दरबुङ मोक्तान ह्रुइला तामाङ म्हेमे ह्यार्देवीमा ङाच्छा छ्याबा ग्ला(सा) हिन्ना। सिन्धुपाल्चोक जोङरी मुबा आन्दरबुङ नाम्सारी दान्दे एन ल्हानाह्राङ मोक्तान ह्रुइला तामाङकादे मुला। आन्दरबुङरी मोकतान खाइग्याम, खाइमा दोकासी चिबारी वाङ्जी बिबा ताम किटान लासी पाङ्बारी आँखाम्सै मोक्तानकादे आनरबुङ ग्याम्सेन फिर्क्याप ल्होलो-ल्हो ग्लारी निबा ताम प्रष्ट मुला। नेपाल ह्युलन्हाङ ठाम्सी चिबा आसेन फिर्क्याप ग्यागरदानला दार्जलिङ, सिक्किम थे बर्मादोना दोबा मोक्तानकादे दान्दे एन ह्राङ्दा आन्दरबुङला मोक्तान हिन्ना बिसी पाङ्बा लामुला। 

सौलुङ ब्लेरी प्रचलित म्हेमे खेङ्ला नाम्दर अन्सार 'बोइग्याम दान्देला खासाबजार ताबान तातोपानी ग्यालाम मोक्तान, घिसिङ, ह्योन्जन, बल थेन दोङ नेपाल ह्युलरी वाङ्जी। शिकार क्लाङ्बान कोर्बान सुनकोशी गान्दिग्याम स्ह्यारव्हाना ङाच्छा निबा ताङरी मोक्तान आन्दरबुङरी, ह्योन्जन ह्रिस्याङ्गुरी, घिसिङ ताल्च्योरी थेन बल तेमाल ग्योइगररी छ्याजी आसेन दोङ बोइरिन याइजी बिबा लामुला। 

तामा मङ्गोल मुलला आदिवासी हिन्ना, चुरी खालाइला मत नि आरे। तसै तामाङला ठुङ्सा(ठुङ्बा सा) खानाङ बिबा ताम अध्ययनला गर्भरी ल्हुसी चिबा मुला। ह्याङ्ला ताम्बासे कोशी खाबा, शान्ताबिर तामाङला "ताम्बा काइतेन्"री छिकरी स्युसी थान्बा मोक्तानला ठुङ्सा बाबसा 'मुगु ग्याल्सा'दा एन ह्याङ्से म्हाइ खाम्बा आरे। 

ल्होलो-ल्होलो जाति समुदायला निश्चित सा(भू-क्षेत्र) थेन साईनो थुइबा तामुला। सोबाला लागिरी सा थेन ह्रिथोरी अधिकार कायम लाबा प्रकृतिला नियम हिन्ना। फिरी ब्रिबा म्हेमे मोक्तान आन्दरबुङरी, ह्योन्जन ह्रिस्याङुरी, घिसीङ ताल्च्युरी, थेन बल तेमाल ग्योइगररी छ्याबा ताम सामान्य म्राङ्सै थेला गुदी तामा जा थे ग्लाला प्राकृतिक स्रोत साधन फिरी अधिकार कायम लाबन हिन्ना। मोक्तान म्हेमेसे आन्दरबुङ ब्लेरी अधिकार कायम लाजी। 

आन्दरबुङ खाज्युबै ग्ला गिला मिन आताना स्याररी टानगाम ग्याङ, न्हुपरी निन्जल स्योङ, ज्याङरी रोल-मुडे थेन छ्योरी तारगाल स्योङ न्हाङला सा हिन्ना। चु किल्ला ब्ली न्हाङ्ला सा मोक्तान म्हेमेला जे(ज्योइ)से नाङ्बा, टुसे बाम्बा सा हिन्ना। आन्दरबुङ्ला ह्री, स्योङ, ग्याङ, को, उ, पाङ, म्हानेम्हान्डाङ, हिगी थेन नाम्सा दिमकादेसे मोक्तान ह्रुइला तामाङ ह्युल्बाला सभ्यताला दोङराप पुइबा मुला। दान्दे पाङ्च्यात, लामाखोर थेन रुङ्बा तामाङ बस्ती मुला। चु बस्तिरी ल्हानाह्राङ मोक्तान ह्रुइलान तामाङकादे मुला। 

आन्दरबुङ ब्लेरी शिकार क्लाङ्सी कोर्सी ब्राबा ताङरी ह्यार्दे बिमा ङाच्छा स्थायी रुपरी मोक्तान म्हेमेसे ह्युगाङरी बस्ती स्होजी बिसी नाम्साला गान्बाकादेसे पाङ्बा मुला। ह्युगाङ पाङ्च्यात बिमा तोस्ताङ गाङ फिरी तामुला। थेरी दान्दे एन ल्हानान दिमला जगकादे प्रष्ट म्राङ्बा अवस्थारी मुला। दिमला जे आहिन गोन्बोला जग एन मुला। ता(घोडा) क्युबा ग्यालाम मुला। ह्युगाङग्याम तोरह्वाना आम्लुङ म्हाने फुब्पा अवस्थारी मुला। म्हाने स्होबा दुइरी नाम्सानाङ्ला चाजा बेसी चाजा आचाना स्होबासे लामा आम्लुङ मिन चिजी बिबा लामुला। आम्लुङ म्हाने म्हाने बिमा तोथाङ पाइनाङ्गे गाङरी पारेला दिमला जग नो अझै मुला। ह्युगाङ बिमा मारह्वाना गाङरी सिब्जाङ मुला। सिब्जाङ बिमा दिरी म्हाने नि दोङ फ्युसी फुब्पा अवस्थारी मुला। पुरान म्हानेम्हान्डाङ, हिगी थेन न्हानकादे ल्हानान मुला जो मोक्तान ह्रुइला तामाङ्ला सभ्यताला दोङराप पुइसी चिबा मुला। चुसे जोगाइदिसी थान्बा ह्याङ्ला दोङरापदा ह्याङ्से म्हाइबारी खाम्बा आरे। संरक्षण लाबारी आखाम्बासे लामा चु पुरातात्विक महत्वला स्हेकादे फुप्सी म्हासी निबान मुला। 

मोक्तान म्हेमेला दोङराप ह्युगाङला  पुरान घडेरिकादे दान्दे व्हारिरी पोबाला मुला। थेरी दान्दे खाले आचिबा मुला। तिरेम ह्याम्(महामारी) खासी ल्हानान म्ही सिबासे लामा दान्देला पाङ्च्यान, लामाखोर थेन मुलखोर मार म्हिकादे ल्हेबा हिन्ना बिबा ताम मुला। ह्याम खाज्युबा दुइरी खाजी बिबा ताम किटान लाबारी आँखाम्साइ थे दुइरी ल्हानान म्ही सिजी बिबा ताम थेनोन दुइरी शिव म्हिकादे बिब्पा, ग्याल्बा ग्लाला मिन ह्याम नाइबा ताबा ताबा तामसे प्रष्ट ताला। ह्याम जा सिब्जाङ बिमा फिरी नाम्सा ताबासेलामा खाबा हिन्ना बिबा ताम एन मुला। थेताबासे थे दुइहेन्से म्हिकादे थे ग्लाग्याम ल्हेजी बिबा मुला। 

'आन्दरबुङ'दा अप्रभंस लासी 'अत्तरपुर' गाविस ला मिन थान्बाला मुला। आन्दरबुङ अत्तरपुर तासी फिर्क्याप ङोसेबा मुला। गाविसला मिन अत्तरपुर आन्दरबुङ छिगग्याम्सेन थान्बा हिन्ना बिसी नाम्साला गान्बा गान्सोमसे पाङ्बा मुला। पुरातात्विक महत्वला हिगी, म्हानेम्हान्डाङ, म्हानेकादे फुप्सी निबान मुला। ह्युगाङ व्हारिरी पोसी निबान मुला। म्हेमेकादे छ्याबा साला दोङराप खाबादुइला बिकासला आधार जे आहिन तामाङला ङोसेबाथेन थुइबा ताम एन हिन्ना। मोक्तान म्हेमेला दोङराप थेन सब्यतादा म्हाइबारी आखाम्साम तामाङला ङोसेबा अपुरो चिला। म्हाइबा गेदा गाइना लासाम प्रमाणकादे म्हासी निला। दोङराप डोबाथेन म्हाइबा गे ल्हानान गाइसी जिन्जी दामा गाइना आलागे।   


सभार:तामाङ डाजाङ(गोइकाइ स्योस्यो)
स्तम्भ: ,

ह्याङ तामाङ:

ह्याङ तामाङ सामाजिक ब्लग हो। यदी तपाईं पनि यस ब्लगमा आफ्नो विचार लेख रचनाहरु राख्न चाहनुहुन्छ भने हामीलाई ईमेल लेख्नुस्: hyangtamang@ymail.com । अथवा तपाईंसँग ब्लगरको ज्ञान छ भने आफ्नो ईमेल आइडी पठाउनुहोस् हामी तपाईंलाई एडमिन बनाउनेछौँ।